کد مطلب:20386 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

اگر انسان آشكارا دروغ نگويد، ولي منظور خود را طوري بيان كند كه مخاطب چيزي غير از حقيقت برداشت كند، آيا گناه دروغ را دارد؟

اين گونه دروغ گفتن را توريه مي گويند. توريه به سخني گفته مي شود كه از ظاهر آن چيزي فهميده مي شود، در حالي كه منظور گوينده چيز ديگري است. مشهور ميان فقها اين است : در مواردي كه دروغ به خاطر ضرورتي تجويز مي شود، از توريه بايد استفاده كرد و تا توريه ممكن است، نبايد دروغ صريح گفت. نزد برخي از عالمان اهل تسنن نيز چنين است.

در معناي توريه گفته اند: عبارت از اين است كه انسان كلامي بگويد و از آن معنا مطابق واقع اراده نموده، ولي كلام طوري است كه شنونده معناي ديگري از آن مي فهمد، مثل اين كه از كسي پرسيدند: جانشين پيامبر اسلام (ص) كه بود؟ گفت: من بنتُهُ في بيته؛ آن كه دخترش در خانة او بود. شنونده فكر كرد منظور ابوبكر است، در حالي كه منظور گوينده علي(ع) بود.

به طور كلّي در مورد توريه سه قول ديده مي شود:

1ـ عده اي معتقدند توريه اصلاً دروغ نيست. لذا گفته اند: بايد در موارد ضرورت چنان سخن بگويد كه از دروغ خارج گردد.

2ـ برخي معتقدند كه توريه كذب است، زيرا مقياس در صدق و كذب ، ظاهر كلام است، نه مراد و مقصود گوينده.

3ـ برخي مانند غزّالي گفته اند كه توريه مصداق كذب است، ولي ميزان قبح و فساد آن از كذب معمولي كمتر است.[11]

مي توان از جهت ديگر توريه را به سه قسم تقسيم كرد:

1ـ در مواردي كه توريه مصلحتي داشته باشد يا مفسده اي را دفع كند، مانند اين كه ظالمي دنبال مظلومي است كه او را دستگير كند. در اين جا توريه كردن خوب ، بلكه لازم است.

2ـ اگر به سبب توريه كردن حقّ پايمان مي شود يا مال يا آبروي مسلماني ضايع گردد، حرام است.

3ـ مصلحتي در آن نيست و سبب مفسده اي هم نمي گردد. بعضي از فقها فرموده اند: حرام است، زيرا توريه از اقسام كذب است. بعضي ديگر فرموده اند: حرام نيست، زيرا توريه دروغ نيست.[12]

امام خميني مي فرمايد: ملاك حرمت دروغ در توريه نيز هست. بنابراين توريه و اين گونه سخن گفتن جائز نيست.[13] صاحب جواهر نيز فرموده است: توريه و دروغ به شوخي حرام است.[14]

2[11] آيت الله مكارم، زندگي در پرتو اخلاق، ص 102، با تلخيص.

2[12] شهيد دستغيب، گناهان كبيره، ج 1، ص 290 ، با تلخيص.

2[13] مكاسب محرمه، ج 2، ص 39.

2[14] جواهر الكلام ، ج 22، ص 72.